Czy Ostatnia Wieczerza na pewno była w czwartek?
Dziś Wielki Czwartek – to dzień, który rozpoczyna przeżywanie Triduum Paschalnego bogatego w nieoczywiste symbole i znaki. Jednym z najważniejszym z nich jest Msza Wieczerzy Pańskiej odprawiana na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, którą Jezus spożywał z Apostołami w Wieczerniku. Była tradycyjną ucztą paschalną, przypominającą wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej. Wszystkie gesty i słowa Jezusa, błogosławieństwo chleba i wina nawiązują do tej żydowskiej tradycji. Jednak Chrystus nadał tej uczcie nowy sens. Równocześnie nakazał apostołom: „To czyńcie na Moją pamiątkę”. Tradycja upatruje w tych słowach ustanowienie kapłaństwa, szczególne włączenie apostołów i ich następców w jedyne kapłaństwo Chrystusa. Tradycyjnie wierzymy, że Ostatnia Wieczerza, modlitwa Pana Jezusa i Jego pojmanie na Górze Oliwnej miały miejsce w czwartek wieczorem. Ale czy na pewno? Nie jest to dogmat naszej wiary, jedynie tradycja przez małe „t” i nie ma to w zasadzie żadnego znaczenia, ale myślę, że warto się w Wielkim Tygodniu zastanowić nad tym, kiedy faktycznie to wydarzenie mogło mieć miejsce.
Porównanie Ewangelii Janowej z synoptycznymi nasuwa pewne trudności, gdyż synoptycy wyraźnie mówią, że Ostatnia Wieczerza była Paschą, a Jan podaje, że Jezusa ukrzyżowano o tej godzinie, o której kapłani w Świątyni zaczynali zabijać jagnięta. Jagnięta jednak zabijano przed Paschą, a Jezusa ukrzyżowano dzień, lub nawet parę dni po Wieczerzy Paschalnej.
Jedno z tłumaczeń, z jakim się spotkałem jest takie, że w czasach Jezusa niektórzy liczyli dni od zachodu do zachodu słońca, a inni od wschodu do wschodu. Tak wiec Jezus mógł po zachodzie słońca w Czwartek zacząć Paschę, gdyż był to już piątek wg ich sposobu liczenia czasu. Natomiast faryzeusze licząc czas od wschodu słońca dopiero w piątek po południu spożywali paschę. Jest to w miarę logiczne i wyjaśnia teoretyczną możliwość, w jaki sposób Jezus mógł odbyć swoją paschalną wieczerzę i równocześnie być Barankiem. Jedyna trudność tego tłumaczenia to wyjaśnienie, w jaki sposób odbyły się te wszystkie sądy nad Jezusem. Był on przesłuchiwany przez co najmniej 5 rożnych sądów, z czego dwa przed dygnitarzami rzymskimi, Piłatem i Herodem, dla których Jezus nie był na pewno nikim tak ważnym, aby rzucać wszystko i lecieć Go przesłuchiwać w środku nocy.
Inne i zdecydowanie, moim zdaniem, lepsze tłumaczenie, z jakim się spotkałem, pochodzi od francuskiej uczonej Annie Jaubert. Twierdzi ona, że wczasach Chrystusa obowiązywały w Palestynie dwa kalendarze. Obok kalendarza księżycowego, uznawanego przez faryzeuszy i kapłanów w Świątyni, istniał kalendarz słoneczny. Był on używany między innymi przez zelotów i esseńczyków ze wspólnoty w Qumran.
Rok księżycowy składał się z 12 miesięcy mających na przemian po 29 i 30 dni. Co 3 lata dodawano dodatkowy miesiąc, „nadrabiając” opóźnienie (we-adar). Rok słoneczny zaś liczył 364 dni podzielonych na 12 miesięcy po 30 dni. Na końcu roku dodawano 4 dni, które nie należały do żadnego miesiąca. Liczba 364 dni dzieli się przez 7, w rezultacie czego daty wszystkich świąt, m.in. Paschy, były niezmienne, przypadały zawsze w tym samym dniu tygodnia. Zgodnie z opinią Jaubert ewangelie synoptyczne pisząc o wieczerzy paschalnej Jezusa liczyły czas według kalendarza słonecznego, natomiast Jan – według obowiązującego w świątyni oficjalnego kalendarza księżycowego. Hipoteza ta usuwa więc trudność pogodzenia Ewangelii Świętego Jana z synoptykami. Ponieważ według kalendarza słonecznego Pascha corocznie wypadała w środę (we wtorek wieczorem, po zachodzie słońca), to od pojmania Jezusa do Jego ostatecznego skazania przez Piłata mogły minąć dwa dni „z hakiem”. Wystarczająca ilość czasu na wszystkie sądy, jakimi poddany był nasz Zbawiciel.
Oczywiście nie brakuje też teorii, że śmierć naszego Zbawiciela nie nastąpiła w piątek, albo, że zmartwychwstanie było w inny dzień tygodnia niż niedziela rano. Jednak zgodne świadectwa Ojców Kościoła i odwieczne tradycje postów piątkowych i świętowania Zmartwychwstania Pańskiego w niedzielę przeczą takim teoriom. Mówiąc o postach, warto także zauważyć, że już Didache, dokument apostolski z pierwszego wieku, napisany zaledwie kilkadziesiąt lat po śmierci Pana Jezusa, nakazuje pościć w środy i piątki, pośrednio sugerując, że to właśnie w środę ujęto naszego Pana: „Nie zachowujcie postu w tym samym czasie, co obłudnicy. Oni bowiem poszczą w poniedziałek i czwartek, wy natomiast pośćcie w środę i piątek.” (Didache VIII, 1) Jezus im odpowiedział: „Czy goście weselni mogą pościć, dopóki pan młody jest z nimi? Nie mogą pościć, jak długo pana młodego mają u siebie. Lecz przyjdzie czas, kiedy zabiorą im pana młodego, a wtedy, w ów dzień, będą pościć.” (Mk 2,19-20) Także warto zwrócić uwagę na fakt, że według kalendarza słonecznego, który uznawali faryzeusze, szabat nie wypadał wcale w „obiektywną sobotę”. Jeżeli bowiem oni corocznie dodawali do kalendarza cztery dni, to każdego nowego roku szabat przesuwał się o cztery dni i jeśli założymy, że w jednym roku był w sobotę, to w roku następnym de facto przypadał w środę, nawet, gdy dzień ten zostawał zaledwie administracyjnie nazwany sobotą. Jeżeli więc wtedy nie było to problemem, to tym bardziej teraz nie jest problemem to, że wypełniamy świętowanie Dnia Pańskiego, tego „szabatu Nowego Przymierza” w niedzielę. Nasz Pan bowiem jest Panem Szabatu. Jeżeli można było zmieniać corocznie dzień szabatu, żeby być w zgodzie z korektą kalendarza, to o ile bardziej można i trzeba było zmienić dzień szabatu w Nowym Przymierzu, obchodząc uroczyście dzień Zmartwychwstania Pańskiego.
Opracował – Ryszard Zaprzałka
