czyli
Dni Pamięci Żydów Galicyjskich Galicjaner Sztetl.
To już 29. edycja tej ważnej dla historii miasta i regionu imprezy, na stałe wpisanej w kalendarz miejskich imprez. Inauguracja tegorocznych Galicjaner Sztetl odbędzie się w czwartek 13 czerwca o godzinie 20.30 pod bimą. Podczas wydarzenia zostaną uroczyście odczytane nazwiska mieszkańców, którzy podczas okupacji z narażeniem życia ratowali Żydów od zagłady. Tabliczki z ich nazwiskami są już zainstalowane na Drzewie Sprawiedliwych. Pod Bimą odbędzie się także koncert Mojše Band ze Słowacji. Zaplanowane są również m.in. spacer śladami tarnowskich Żydów, czytanie książki Mikołaja Łozińskiego „Stramerowie ”i oprowadzanie po tarnowskim kirkucie. Bedzie również Wystawa na płocie…
Wcześniej, w południe odbędzie się tradycyjne spotkanie komemoratywne w Lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze. Buczyna to największy w Polsce cmentarz ofiar holokaustu – Niemcy zamordowali i pochowali tam w zbiorowych mogiłach od 6 do 10 tysięcy ludzi, zarówno Żydów, jak i chrześcijan – przede wszystkim mieszkańców Tarnowa i tamtejszego getta. W tym modlitewnym spotkaniu uczestniczą jak zwykle, duchowni, przedstawiciele władz samorządowych a także przedstawiciele lokalnej społeczności.
Galicjaner Sztetl to kolejna próba przypomnienia, jak było w sztetl Torne – miasteczku Tarnów, w którym przed wojną połowę mieszkańców stanowili Żydzi. Podobnie było w Bobowej i Żabnie, Dąbrowie Tarnowskiej i Szczucinie. Rytm życia zamieszkującej tam społeczności żydowskiej wyznaczały kolejne święta paschy, radosne purim czy pełne powagi i żalu za grzechy jom kipur. Właśnie tamten fascynujący świat, którego już nie ma, tamtą zniszczoną przez holocaust kulturę i sztukę, wskrzeszają Dni Pamięci Żydów Galicyjskich.
Tę niezwykłą sentymentalno – romantyczno – patriotyczną podróż w czasie i przestrzeni, sakralizuje wspólna modlitwa i historyczna refleksja pod pomnikiem w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze, w miejscu kaźni blisko 10 tys. tarnowskich Żydów, rozstrzelanych w czerwcu 1942 roku podczas likwidacji tarnowskiego getta, gdzie mieszkało ich ponad 40 tys. Pierwsze rozstrzelania w Buczynie miały miejsce już w grudniu 1939 roku. Zostali wtedy zamordowani oskarżeni o posiadanie broni mieszkańcy ziemi dąbrowskiej.
Przez cały okres okupacji do Buczyny przywożono mniejsze lub większe grupy Polaków i Żydów zarówno mieszkańców przedwojennego Tarnowa jak i przywożonych do getta z innych rejonów Generalnej Guberni. Byli tam także mordowani chrześcijańscy więźniowie, ofiary niemieckich łapanek i aresztów. W sumie rozstrzelano tam i pogrzebano ponad 7000 osób, w tym 800 żydowskich dzieci. Jest to coraz częstszy punkt pielgrzymek żydowskich. We wrześniu 1943 roku zakończył się, trwający trzynaście miesięcy, tarnowski Holocaust, który w zasadzie domknął żydowską historię Tarnowa.
Stałą dominantą tarnowskich obchodów jest cmentarz żydowski w Tarnowie – kirkut znajdujący się w Tarnowie przy ul. Szpitalnej. Został założony około 1583 roku. Jest to jeden z najstarszych i najciekawszych cmentarzy w południowej Polsce. Na powierzchni 3,2 ha znajduje się około trzech tysięcy zachowanych nagrobków, z których najstarszy pochodzi z roku 1667.
Oryginalna stara brama wejściowa na cmentarz, przez którą przeszły tysiące Żydów, idąc na śmierć podczas Zagłady, znajduje się obecnie w Muzeum Holokaustu, w Stanach Zjednoczonych, gdzie trafiła za sprawą prezydenta Lecha Wałęsy w 1991 roku. Kilka lat później oryginalną bramę zastąpiono kopią. Za bramą, po prawej stronie, znajduje się masowa mogiła około 25 tysięcy zamordowanych Żydów z tarnowskiego getta. W 1946 roku znany amerykański rzeźbiarz Dawid Beckert ustawił w tym miejscu pomnik w kształcie złamanej kolumny, pochodzącej z ruin zniszczonej przez Niemców tarnowskiej Nowej Synagogi. Pomnik ustawiony w 4 rocznicę likwidacji tarnowskiego getta, to przejmujący symbol tamtych nieludzkich czasów.
13 czerwca (czwartek)
12:00 Spotkanie komemoratywne w Miejscu Pamięci Narodowej – Las Buczyna w Zbylitowskiej Górze
20:30 Oficjalna inauguracja „Galicjaner Sztetl” Dni Pamięci Żydów Galicyjskich.
Koncert pod Bimą: Mojše Band (Słowacja)
14 czerwca (piątek)
19:00 Czytanie pod Bimą: Aktorzy Teatru im. Ludwika Solskiego. Fragmenty „Stramera” Mikołaja Łozińskiego
15 czerwca (sobota)
16:00 Śladami tarnowskich Żydów, oprowadza Magda Michal Bartosz (zbiórka: pod Bimą)
21:00 Koncert pod Bimą: „Ty masz dla mnie coś – najpiękniejsze piosenki żydowskie”, Najmniejsza Scena Świata (Tarnów)
16 czerwca (niedziela)
— Otwarta Brama Cmentarza (program szczegółowy poniżej)
10:00 Po cmentarzu żydowskim w Tarnowie oprowadza Adam Bartosz
21:00 Koncert pod Bimą: „Silent Tears/Ciche Łzy – Ostatnie tango w Jidisz”, Olga Avigail Mieleszczuk z zespołem Payadora Tango Ensamble (Izrael, Kanada)
23 czerwca (niedziela)
— Otwarta Brama Cmentarza (program szczegółowy poniżej)
27 czerwca (czwartek)
21:00 Koncert pod Bimą: Kantor Israel Rand (Izrael)
Otwarta Brama Cmentarza – program szczegółowy.
16 czerwca (niedziela)
10:00 Tarnów – oprowadza Adam Bartosz
16.00 Spacer szlakiem pamięci brzeskich Żydów, początek w muzeum regionalnym (Brzesko, ul. Kościuszki 2) – oprowadza Anna Brzyska (Stowarzyszenie Pamięć i Dialog. Wspólna historia)
17.30 Brzesko (ul. Czarnowiejska) – oprowadza Anna Kudła (Stowarzyszenie Pamięć i Dialog. Wspólna historia). Cmentarz będzie otwarty od 9.00 do zmierzchu
23 czerwca (niedziela)
10:00 Mielec (ul. Jadernych) – oprowadzają: Izabela Sekulska i Stanisław Wanatowicz (Mayn Shtetele Mielec)
12.00-14.00 Rzeszów – informacji udziela Marta Wójcik (Stowarzyszenie Rajsze)
15.00 Grybów – oprowadzają Anna Boruch i Kamil Kmak (Saga Grybów)
16.30 Czarny Dunajec – informacji udziela Wojciech Głowacz
18:00 Otwarta Brama Synagogi w Czarnym Dunajcu
Wstęp na wszystkie wydarzenia jest bezpłatny.
Wydarzenia towarzyszące:
Wystawa na Płocie (Tarnów, ul. Żydowska), Chasydzkim szlakiem, fotografie Joanna Sidorowicz
23 czerwca (niedziela), godz. 15.00 – Centrum Kultury i Promocji w Czarnym Dunajcu, pokaz filmu Wojtka Szumowskiego, „Ukos światła”.
Przygotował – Ryszard Zaprzałka
