Muzeum Okręgowe w Tarnowie w listopadzie wzbogaciło się o kolejny, dwudziesty czwarty fragment ogromnej Panoramy Siedmiogrodzkiej autorstwa Jana Styki. W czwartek, 23 grudnia, zakupiony fragment po raz pierwszy został uroczyście zaprezentowany w galerii Panorama na Placu Dworcowym 4 w budynku Dworca PKP. Obraz ma wymiar 116 na 60 cm i jest jedną z centralnych części Panoramy. Dzieło przedstawia moment zaprzęgania koni przez znajdujących się obok dwóch żołnierzy. W tle pola bitwy wyłaniają się sylwetki węgierskich huzarów. Symbolicznego odsłonięcia najnowszego nabytku tarnowskiego muzeum, dokonali dyrektor Muzeum Okręgowego Kazimierz Kurczab i posłanka PiS Anna Pieczarka.
Przypomnijmy, że „Panorama Siedmiogrodzka” była wielkoformatowym dziełem, które zamówili u wybitnego polskiego malarza Węgrzy z okazji 50. rocznicy Wiosny Ludów. Upamiętnienia bitwę o stolicę Siedmiogrodu – Sybin (11 marca 1849 r.), w trakcie której powstańcze wojska pod dowództwem gen. Józefa Bema, odniosły zwycięstwo nad przeważającymi wojskami austriackimi i węgierskimi. Prace nad stworzeniem „Panoramy” prowadził zespół kierowany przez Jana Stykę. Obraz wykonano techniką olejną na płótnie, a jego wymiary to 120 metrów obwodu i 15 metrów wysokości. Obraz po raz pierwszy zaprezentowano we Lwowie w 1897 roku. Natomiast oficjalne, uroczyste odsłonięcie Panoramy Siedmiogrodzkiej odbyło się w marcu 1898 roku w Budapeszcie, w 50. rocznicę wybuchu węgierskiego powstania przeciwko Austriakom.
Część ze zidentyfikowanych do tej pory fragmentów znajduje się w zbiorach polskich muzeów, pozostałe pozostają w prywatnych kolekcjach w Polsce i za granicą. Tarnowskie Muzeum Okręgowe od wielu lat poszukuje wszystkich fragmentów dzieła. Te, które już udało się zdobyć, są od jakiegoś czasu prezentowane w Galerii „Panorama” w budynku dworca kolejowego.
Słynna Panorama została namalowana w okresie pięciu miesięcy, od kwietnia do września 1897 r. w tym samym budynku lwowskiej Rotundy, w którym wcześniej powstała inna nie mniej znana „Panorama Racławicka”/1892 – 1894/. Obie Panoramy posiadały takie same wymiary: 120 m długości (obwodu) i 15 m wysokości. Autorem obydwu był uczeń Jana Matejki, wybitny artysta malarz – batalista, Jan Styka. Urodził się 8 kwietnia 1858 r. we Lwowie, Studiował w szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, oraz w Wiedniu i Lwowie. Od 1900 r. mieszkał na stałe w Paryżu. Zmarł 28 kwietnia 1925 r. w Rzymie.
Artysta malował sceny historyczne, batalistyczne, religijne, a także portrety. Jego główną specjalnością były jednak potężne, wręcz monumentalne malowidła tzw. panoramy, od których był cenionym ekspertem. To on jest m.in. autorem największego obrazu świata „Ukrzyżowanie”. Dziełem życia Jana Styki okazała się namalowana z okazji setnej rocznicy Powstania Kościuszkowskiego wspólnie z Wojciechem Kossakiem i Michałem Wywiórskim – „Panorama Racławicka”. Na obrazie, przy którym pracowało pod kierownictwem Jana Styki łącznie 9 artystów, przedstawiona została końcowa faza bitwy pod Racławicami, pomiędzy dowodzoną przez naczelnika Tadeusza Kościuszkę powstańczą armią polską (kosynierzy), a dwiema kolumnami armii rosyjskiej, skierowanymi do stłumienia powstania.
Trochę w cieniu tamtej sławnej Panoramy, jest „nasza” tarnowska „Panorama Siedmiogrodzka”, zamówiona przez Węgrów u Polaka. Dzieło również rocznicowe, powstało bowiem z okazji 50 – tej rocznicy narodowego powstania węgierskiego, w czasie tzw. Wiosny Ludów. Obraz Jana Styki przedstawia dowodzoną przez tarnowianina generała Józefa Bema zwycięską bitwę o siedmiogrodzki Sybin, jaka rozegrała się tam w 1849 r. „Panorama Siedmiogrodzka” powstała w iście międzynarodowej konfraterii artystów malarzy – batalistów i pejzażystów w Węgier, Polski i Niemiec. Pod koniec 1897 r. przewieziono ją ze Lwowa do Budapesztu. Od października 1907 r. eksponowana była w Warszawie. I stamtąd też pochodzi ostatnia – z 1908 r. – informacja o Panoramie.
Niestety, spotkał ją los podobny innym ówczesnym malowidłom. Spółka wystawiająca dzieło popadła w tarapaty finansowe, tracąc tzw. płynność finansową i postanowiła dzieło sprzedać. Ponieważ ze względu na jego wielkość (115 x 120 m), były z tym niejakie trudności, podjęto barbarzyńską decyzję o pocięciu płótna na około 100 (!) części i po kawałku sprzedano, jako osobne obrazy. Przy operacji tej asystował sam twórca dzieła, Jan Styka, który osobiście sygnował poszczególne jego części.
Od tamtej pory, rozproszone po świecie żyją własnym życiem, najczęściej w prywatnych zbiorach czy kolekcjach. Część z nich, niestety, zaginęła lub bezpowrotnie przepadła, wszak w międzyczasie miały miejsce m.in. globalne kataklizmy – dwie wojny światowe. Niemalże równocześnie rozpoczęto starania o ich scalenie i ocalenie dzieła w całości. I tutaj zaczyna się tarnowski wątek „Panoramy Siedmiogrodzkiej”. Już w 1928 r. prześwietny tarnowski magistrat otrzymał propozycję kupna kilku jej fragmentów, ale z braku środków finansowych musiał z niej zrezygnować. Dopiero po pięćdziesięciu latach, w 1977 r. Muzeum Okręgowe w Tarnowie wzbogaciło się o pierwszą część obrazu, drogą zakupu w jednym z krakowskich antykwariatów.
Muzeum posiada już w swoich zbiorach 24 fragmenty „Panoramy Siedmiogrodzkiej”, z czego dwa z nich to depozyty. – Nowo zakupiony obraz stanowi jedną z centralnych scen Panoramy. Rozgrywa się ona nieco z tyłu, jednak w bezpośredniej bliskości jej serca – sztabu gen. Bema. Na kompozycji uchwycony został moment zaprzęgania koni przez znajdujących się obok dwóch żołnierzy. W tle ze spowitego pola bitwy wyłaniają się sylwetki węgierskich huzarów – powiedział Kazimierz Kurczab, dyrektor Muzeum Okręgowego w Tarnowie.
Obraz został zakupiony w jednej z galerii sztuki w Krakowie. Po negocjacjach z właścicielem, muzeum zapłaciło za niego 116 tysięcy zł. Zakup był możliwy dzięki dofinansowaniu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w kwocie 92 tys. zł oraz wsparciu Województwa Małopolskiego – 24 tys. zł. Dzieło będzie prezentowane wraz z pozostałymi fragmentami w „Galerii Panorama” mieszczącej się w budynku dworca kolejowego w Tarnowie.
Ryszard Zaprzałka
Zdjęcia – T. Schenk
