czyli
Profesor Filutek i inne żarty Lengrena.
Taki tytuł nosi interesująca wystawa w foyer tarnowskiego teatru, towarzysząca tegorocznej, XXVII edycji Ogólnopolskiego Festiwalu Komedii TALIA, której wernisaż odbył się we środę 20 września o godz.20.15 – będzie czynna do 11 października 2023. Jej autor Zbigniew Lengern, to kultowy rysownik krakowskiego „Przekroju” w latach 1948-2003. Karykaturzysta, który nikogo nie przedstawiał w karykaturalnym świetle. Wymyślił Filutka, bohatera słynnej, niemej serii komiksowej czyli wesołego staruszka w niemodnym ubraniu z melonikiem, parasolką i psem, publikowanych od 1948 roku przez kilkadziesiąt lat na łamach tygodnika „Przekrój”. W życiu unikał tego, co wydawało mu się nadęte, zbyt serio, wymagające zachowania procedur, hierarchii i posłuszeństwa.
Artysta, którego dwudziestą rocznicę śmierci obchodzić będziemy 1 października, często powtarzał, że jego żarty rysunkowe są to starannie wyreżyserowane scenki humorystyczne. Do dziś zaskakują one dowcipem i błyskotliwą pointą, urzekają nas swoją treścią i formą, bogatym ładunkiem humoru, wrażliwością i ostrością spojrzenia jednocześnie. Prezentowane w Tarnowie prace pochodzą z wystawy „Żartownik Lengrena. Zbigniew Lengren (1919-2003)” z cyklu „Mistrzowie karykatury polskiej”, prezentowanej w 2005 roku w warszawskim Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego, przy pomocy którego udało się przygotować tarnowską ekspozycję.
Ogromną popularność i rozpoznawalność w całej Polsce przyniosły Zbigniewowi Lengrenowi rysunki publikowane na łamach tygodnika „Świat” oraz wydany w 1956 roku album 100 żartów rysunkowych z niezapomnianym wstępem pióra Kazimierza Rudzkiego. Zapamiętany został jednak głównie jako twórca cyklu historyjek obrazkowych z przygodami Profesora Filutka,
Ostatnia strona „Przekroju” zawsze kusiła mnie tym filuternym Filutkiem. W zasadzie każdy numer zaczynałem od wertowania właśnie od tyłu i oglądania kolejnej historyjki – mówi Rafał Balawejder, dyrektor teatru. Teraz jest niepowtarzalna okazja, by zobaczyć ilustracje w znacznej większej ilości na naszym foyer, ale także na piętrze i w korytarzach.
Żartów rysunkowych więcej niż 100, a z pewnością więcej niż kilka tysięcy, wyszło spod ręki Zbigniewa Lengrena. Często powtarzał, że są to starannie wyreżyserowane scenki humorystyczne. Trudno się z tym nie zgodzić. Do dziś zaskakują dowcipem i błyskotliwą pointą, urzekają nas swoją treścią i formą, bogatym ładunkiem humoru, wrażliwością i ostrością spojrzenia jednocześnie. Lengren chciał zostać pisarzem lub – ostatecznie – dziennikarzem. Często wspominał, iż nie stało się tak z dwóch powodów. Pierwszym z nich był brak maszyny do pisania. Drugim – Karol Fester ps. „Charlie”. Ten ostatni – znakomity rysownik i karykaturzysta – w 1944 roku namówił Lengrena do wysłania rysunków do kilku nowo powstałych lub reaktywujących po wojnie swoją działalność redakcji czasopism. Jego prace spodobały się i tak został rysownikiem satyrycznym, a oprócz tego również ilustratorem, autorem projektów plakatów i reklam, a także scenografem. Literatura jednak nadal była obecna w jego twórczości: pisał scenariusze dla teatru i programów telewizyjnych, teksty skeczów kabaretowych, opowiadania, limeryki i fraszki. Popularność i rozpoznawalność przyniosły mu rysunki publikowane na łamach tygodnika „Świat” oraz wydany w 1956 roku album 100 żartów rysunkowych z niezapomnianym wstępem pióra Kazimierza Rudzkiego. Był jednak – czasem ku swojemu utrapieniu – przede wszystkim twórcą cyklu historyjek obrazkowych z przygodami Profesora Filutka, ukazujących się od 1948 roku przez kilkadziesiąt lat na łamach tygodnika „Przekrój”.
Zbigniew Lengren
1919 Tuła (Rosja) – 2003 Warszawa
Rysownik, ilustrator, autor tekstów satyrycznych, związany z kabaretem i Telewizją Polską, twórca literatury dziecięcej. W okresie studenckim rozpoczął działalność kabaretową oraz współpracę z tygodnikami „Przekrój” i „Szpilki”. Rysował dla czasopism, m.in.: „Film” (cykl „Z przygód operatora Kręciołka” 1950), „Przekrój” (cykl „Profesor Filutek” w latach 1948–2003). W większości wymienionych czasopism publikował humorystyczne rysunki o tematyce obyczajowej. Popularność przyniosła artyście pierwsza duża publikacja 100 żartów rysunkowych (1956) ze wstępem Kazimierza Rudzkiego. Zasłynął jako twórca postaci Profesora Filutka z „Przekroju”. Wiele książek z jego rysunkami wydano w Niemczech, w tym monumentalną Das dicke Buch Lengren (1974), zawierającą nie tylko rysunki ale też przedruki żartobliwych artykułów prasowych Lengrena o charakterze poradnikowym. Przygody Profesora Filutka wydano też w Chinach. Ważną część spuścizny stanowi twórczość dla dzieci – zarówno książki autorskie z własnymi ilustracjami jak i ilustracje do książek innych autorów. Tworzył również karykatury portretowe (głównie artystów, aktorów, literatów), oraz „portrety liryczne” czy „głowy z wyobraźni” – jak je określał. Zajmował się również fotografią. W latach 1952–1958 współpracował z warszawskimi teatrami jako autor tekstów, aktor, konferansjer i scenograf. Sporadycznie projektował plakaty teatralne, filmowe, propagandowe i komercyjne. Od końca lat 50. współpracował z TVP, prowadząc programy, m.in.: kabaret „Tele-Mele”, „czy, „Żartoteka”. Pisał teksty do telewizyjnego „Wielokropka”. Redaktor Działu Rozrywki TVP oraz autor programów na dobranoc dla dzieci (adaptacja tekstów, scenografie, prowadzenie). Współautor filmów animowanych zrealizowanych przez Studio Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej.
Nagrody i wyróżnienia: 1964 Montreal, Międzynarodowy Salon Karykatury – IV nagroda; 1988 – Złota Szpilka z Wawrzynem; Eryk 2001 – wyróżnienie SPAK; Ławeczka 2003 – wyróżnienie SPAK. Odznaczenia: 1955 – Złoty Krzyż Zasługi; 1977 – Order Uśmiechu.
Korzystałem z materiałów organizatorów – Ryszard Zaprzałka
