Kim był Benedykt XVI?
Zmarły papież senior Benedykt XVI odszedł do Domu Ojca w sobotę 31 grudnia o godz. 9.34 w klasztorze „Mater ecclesiae” w Watykanie, gdzie mieszkał od czasu swojej niespodziewanej abdykacji w 2013 roku. Jako bezpośredni następca papieża św. Jana Pawła II kierował Kościołem katolickim przez osiem lat. Papież senior zmarł w wieku 95 lat. Benedykt XVI był 265. papieżem Kościoła katolickiego i pierwszym Niemcem na tym urzędzie od czasów Wiktora II (1055-57). Przed wyborem na następcę św. Piotra w latach 1983-2005 pełniąc jeden z najwyższych urzędów watykańskich prefekta Kongregacji Nauki Wiary kard. Joseph Ratzinger był najbliższym współpracownikiem Jana Pawła II.
Abdykacja Benedykta XVI z 2013 roku była wydarzeniem epokowym w dziejach Kościoła. Benedykt XVI, mimo że uczynił wiele dobra dla Kościoła przez relatywnie krótki okres swojego pontyfikatu (przypomnijmy: był on dłużej tzw. papieżem-emerytem, papieżem-seniorem niż papieżem), to zostanie zapamiętany głównie w historii dlatego, że właśnie abdykował, że był pierwszym papieżem nowoczesnej ery, który złożył Urząd Piotrowy. Warto przypomnieć, że Benedykt XVI był papieżem, który zdjął ekskomunikę z Bractwa Piusa X, (dawnych lefebrystów), 07.07.07 przywrócił Mszę Świętą w tradycyjnym rycie rzymskim, o czym dzisiaj wielu nie chce pamiętać…
Zgodnie z wolą Benedykta XVI na jego pogrzebie obecne będą jedynie dwie oficjalne delegacje państwowe: z Niemiec i Włoch. Pozostali, liczni przywódcy państw – prezydenci i premierzy, w tym także Prezydent Polski Andrzej Duda, przybędą prywatnie. Za to w czwartkowych uroczystościach pogrzebowych papieża-seniora uczestniczyć będzie kilkunastu polskich biskupów m.in. przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Stanisław Gądecki, prymas abp Wojciech Polak oraz metropolita warszawski kard. Kazimierz Nycz. Ponadto w pogrzebie Benedykta XVI wezmą udział także metropolita krakowski abp Marek Jędraszewski, kard. Stanisław Dziwisz i tarnowski biskup pomocniczy Artur Ważny. Msza pogrzebowa rozpocznie się w czwartek 5 stycznia o godzinie 9.30 na placu św. Piotra. Po jej zakończeniu trumna z ciałem papieża seniora zostanie wniesiona do podziemi bazyliki św. Piotra i złożona w grobie, w którym spoczywali wcześniej Jan XXIII i Jan Paweł II.
Tradycyjny scenariusz dworski w watykańskiej monarchii absolutnej przewiduje, że pełniący urząd kamerlinga kardynał podchodzi do łóżka dopiero co zmarłego papieża i srebrnym młoteczkiem uderza go lekko w czoło. Trzykrotnie zadaje mu przy tym pytanie, zwracając się do niego jego świeckim imieniem, np. „Giovanni, czy śpisz?”. Kiedy po raz trzeci nie otrzymuje odpowiedzi, kamerling stwierdza zgon Głowy Kościoła. „Vere papa mortuus est” („Zaiste, papież nie żyje”), wypowiada tradycyjną formułę. Zaraz potem z jego polecenia papieski mistrz ceremonii ściąga z papieskiego palca pierścień rybaka, symbol władzy biskupa Rzymu, i łamie go.
Oczywiście nim kamerling podejdzie do papieskiego łoża, lekarze zdiagnozować muszą ustanie wszystkich czynności życiowych. Niemal równolegle zjawiają się w papieskich apartamentach spece od balsamowania. W ostatnich dekadach proceder zmonopolizował klan Signoraccich. Jana XXIII spreparowali tak doskonale, że kiedy w 2011 roku na potrzeby beatyfikacji otworzono sarkofag, zmarły przed pół wiekiem papież wyglądał tak, jakby z tego świata odszedł poprzedniego dnia. Ingerencja balsamistów nie polega na wyjęciu organów wewnętrznych, ale wypompowaniu strzykawką krwi z głównych arterii oraz otwarciu tętnic przechodzących przez szyję i udo, wyciągnięciu strzykawką krwi i wprowadzeniu do naczyń krwionośnych stężonego do 15 procent roztworu formaldehydu.
Podczas gdy balsamiści są jeszcze przy pracy, kardynał piastujący urząd wikariusza diecezji Rzymu, czyli zastępca papieża w jego macierzystej diecezji, ogłasza publicznie zgon pontyfeksa – w 1996 roku uregulował to Jan Paweł II w apostolskiej konstytucji „Universi Dominici Gregis”. Reszta zawartych tam regulacji, czyli punkty dotyczące komisarycznego zarządu nad Watykanem i zwołania konklawe po zgonie biskupa Rzymu, w przypadku Benedykta XVI nie będzie zastosowana. Niemiecki pontyfeks od 2013 roku przebywał na emeryturze, urzędujący papież Franciszek będzie pełnił dalej swój urząd.
Punktem kulminacyjnym uroczystości będzie msza pogrzebowa. W przypadku Benedykta XVI wyjątkowo nie odprawi jej, jak przewiduje adhortacja Jana Pawła II, dziekan kolegium kardynalskiego, lecz urzędujący papież Franciszek.
Benedykt XVI urodził się jako Joseph Alois Ratzinger 16 kwietnia 1927 r. w miejscowości Marktl am Inn w górnej Bawarii. W tym dniu przypadała Wielka Sobota. W kilka godzin po urodzeniu noworodka ochrzcił w miejscowym kościele św. Oswalda ks. Josef Stang. „Fakt, że byłem pierwszym ochrzczonym w nowej wodzie, uważano za szczególny znak” – wspominał po latach w swojej autobiografii „Moje życie”. Podkreślił, że zawsze z wdzięcznością myśli o tym, iż jego życie od początku było „zanurzone w tajemnicy Wielkanocy”.
Jego ojciec był żandarmem, a matka gospodynią domową. Dzieciństwo i młodość spędził głownie w Traunstein. W 1943 r. J. Ratzinger zostaje wcielony do wojska jako pomocnik w artylerii przeciwlotniczej, później jest w służbie pracy Rzeszy przy budowie południowo-wschodniego wału obronnego i w końcu służy w jednostce obrony. Tuż przed kapitulacją hitlerowskich Niemiec opuścił koszary i powrócił do Traunstein. W 1945 r. na krótko trafił do amerykańskiego obozu jenieckiego w Neu-Ulm, z którego został zwolniony 19 czerwca 1945 r.
W 1946 r. zdaje maturę w Traunstein. W latach 1946-1951 studiuje w seminarium duchownym we Fryzyndze i Monachium. Wspólnie ze swoim bratem Georgiem 29 czerwca 1951 r. w katedrze we Fryzyndze przyjął święcenia kapłańskie. W 1953 r. zdobywa stopień doktora pracą o św. Augustynie, zatytułowaną „Lud i Dom Boży w nauce św. Augustyna o Kościele” i zostaje wykładowcą dogmatyki i teologii fundamentalnej we Fryzyndze. Cztery lata później habilituje się na podstawie rozprawy pt. „Teologia dziejów u św. Bonawentury” i zostaje profesorem kolegium we Fryzyndze.
W latach 1959-63 jest profesorem w Bonn, a później w Münster. A w latach 1962-65 podczas Soboru Watykańskiego II ks. prof. Ratzinger jest teologicznym doradcą kard. Josefa Fringsa, arcybiskupa Kolonii i przewodniczącego episkopatu RFN. Współpracuje nad ostateczną wersją najważniejszych dokumentów soborowych. Zajmuje ważne stanowiska w episkopacie Niemiec i w Międzynarodowej Komisji Teologicznej w Watykanie.
Lata 1966-69 to profesura teologii dogmatycznej w Tybindze. Na podstawie wykładów dla studentów wszystkich fakultetów w 1968 powstaje jedna z najbardziej znanych książek Josepha Ratzingera pt. „Wprowadzenie w chrześcijaństwo”.
Od 1969 do 1977 jest profesorem Uniwersytetu w Ratyzbonie, gdzie jest też wicerektorem i wykłada dogmatykę. Jednym z jego studentów jest Christoph Schönborn, przyszły arcybiskup Wiednia i kardynał.
25 marca 1977 r. Paweł VI mianuje ks. Ratzingera arcybiskupem Monachium i Fryzyngi. Jego zawołaniem biskupim są słowa: „Współpracownicy prawdy”. Sakrę nowy biskup przyjmuje 28 maja z rąk biskupa Würzburga – Josefa Stangla a 27 czerwca w wieku 50 lat zostaje kardynałem.
W 1981 r. Jan Paweł II powołuje kard. Ratzingera na stanowisko prefekta Kongregacji Nauki Wiary. Już w pierwszych latach pełnienia przezeń tej funkcji dochodzi do polemik z teologią wyzwolenia, m.in. z ks. Gustavo Gutierrezem z Peru (1983) oraz z braćmi Clodovisem i Leonardo Boffami z Brazylii (1984/85). W kwietniu 1986 r. ukazuje się „Instrukcja o niektórych aspektach teologii wyzwolenia”, która łagodzi konflikty i toruje drogę dla teologii wyzwolenia nieukierunkowanej na marksizm.
W 1986 r. Jan Paweł II mianuje kard. Ratzingera przewodniczącym Komitetu ds. opracowania nowego Katechizmu Kościoła Katolickiego, który zostaje wydany w 1992 r.
W 2002 r. kard. Ratzinger zostaje dziekanem Kolegium Kardynalskiego. Sprawując tę funkcję przewodniczy 8 kwietnia 2005 r. uroczystościom pogrzebowym Jana Pawła II i zwołuje kardynałów na konklawe. 19 kwietnia 2005 r. kard. Ratzinger zostaje wybrany papieżem. Przybiera imię Benedykta XVI. 24 kwietnia ma miejsce inauguracja jego pontyfikatu. Jako papież chce po dynamicznych i burzliwych latach pontyfikatu Jana Pawła II wyprowadzić Kościół na spokojniejsze wody. Za główny cel stawia sobie pogłębienie przełomowych elementów dzieła papieża Wojtyły, jego teologicznego dopracowania i ugruntowania.
Benedyktowi XVI bardzo szybko udało się wyjść z cienia swojego poprzednika. W swoim pontyfikacie inaczej rozkładał akcenty, zwłaszcza w debacie na temat spuścizny Soboru Watykańskiego II (1962-1965). Jego zdaniem przełomy i nowe idee miały być wplecione w tkankę Kościoła i jego tradycji. Sobór nie był dla Benedykta XVI jakimś wielkim przełomem, ale etapem w dwutysiącletniej historii Kościoła. Stąd jego wysiłki na rzecz pojednania z tradycjonalistami spod znaku bp. Marcela Lefebvre`a. Jednym z kroków w tym kierunku było zniesienie ograniczenia dotyczącego korzystania z tradycyjnego Mszału, co ułatwiło sprawowanie Mszy świętej w rycie trydenckim (po łacinie w formie przedsoborowej sprzed 1962 roku) jako „nadzwyczajnej formy liturgii Kościoła”.
W czasie ośmioletniego pontyfikatu Benedykt XVI odbył 24 zagraniczne wizyty apostolskie. W dniach 24-28 maja 2006 r. w ramach drugiej podróży zagranicznej odwiedził Polskę – ojczyznę Jana Pawła II. Był w Warszawie, Częstochowie, Kalwarii Zebrzydowskiej, Wadowicach i Krakowie, gdzie odprawił Mszę św. dla około miliona wiernych, a na zakończenie wizyty udał się na teren byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie złożył hołd ofiarom hitleryzmu.
Poprowadził dwa razy Światowe Dni Młodzieży, w Kolonii i Sydney. W 2011 r. z inicjatywy Benedykta XVI odbyło się spotkanie międzyreligijne w Asyżu. Zaprosił ludzi różnych religii do miasta św. Franciszka na Dzień Refleksji, Dialogu i Modlitwy o Pokój i Sprawiedliwość na Świecie pod hasłem „Pielgrzymi prawdy, pielgrzymi pokoju”. W czasie jego pontyfikatu Stolica Apostolska mocno zaangażowała się „politycznie” w inicjatywy na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie. W maju 2009 r. w ramach swej 12. podróży zagranicznej Benedykt XVI pielgrzymował do Ziemi Świętej. Odwiedził Jordanię, Izrael i Autonomię Palestyńską.
Benedykt XVI umocnił i rozbudował kontakty ekumeniczne i międzyreligijne. Relacje z judaizmem stały się za jego panowania tak mocne i stabilne, że nie zaszkodziła mu tzw. afera Williamsona, związana z biskupem lefebrystą Richardem Williamsonem, który negował Holokaust, a z którego Benedykt XVI wcześniej zdjął ekskomunikę. Na relacje z „ojcami w wierze” nie wpłynął też spór o zmianę tekstu wezwania modlitwy wiernych za żydów, zawartej w przedsoborowym Mszale Rzymskim z 1962 r. W nowym brzmieniu modlitwy, wchodzącej w skład liturgii wielkopiątkowej, zamiast słów „o nawrócenie żydów” (Pro conversione Iudaeorum) zostało użyte ogólne sformułowanie „za żydów” („Oremus et pro Iudaeis“). W modlitwie Kościół prosi o „oświecenie serc żydów“ i aby „cały Izrael został zbawiony, kiedy wszystkie narody wejdą do Twego Kościoła”.
Za jego pontyfikatu również relacje z islamem rozwijały się i były poprawne mimo burzy, jaką wywołał wykład Benedykta XVI na uniwersytecie w Ratyzbonie (2006), w którym padają krytyczne słowa pod adresem proroka Mahometa.
Benedykt XVI konsekwentnie dążył do oczyszczenia Kościoła z przestępstw wykorzystywania seksualnego małoletnich. Ciężkim rokiem dla niego był 2010, gdy musiał wystosować list do katolików Irlandii w związku z przypadkami nadużyć seksualnych wobec nieletnich, jakich w ciągu minionych dziesięcioleci dopuszczali się duchowni katoliccy w tym kraju. Skrytykował w nim postawę biskupów, którzy niewiele zrobili, aby wykorzenić to zło. Podkreślał, że „bycie księdzem jest nie do pogodzenia z nadużyciami seksualnymi”. W ślad za tym spowodował, że wszystkie konferencje episkopatów musiały opracować specjalne wytyczne, jak zwalczać tego rodzaju przypadki w Kościołach lokalnych. Na zakończenie Roku Kapłańskiego w czerwcu 2010 r. przeprosił za grzechy nadużyć seksualnych ze strony duchowieństwa i zapewnił, że Kościół uczyni wszystko, co w jego mocy, aby tego rodzaju grzechy i błędy nigdy więcej się nie powtórzyły. Spotykał się też z ofiarami pedofilii podczas swych wizyt w USA, Australii, na Malcie, w Wielkiej Brytanii.
Natomiast na początku 2012 r. wybuchła afera „Vatileaks” związana z wyciekiem tajnych dokumentów watykańskich skradzionych przez kamerdynera Paolo Gabriele.
W sumie pontyfikat Benedykta był bogaty w wiele znaczących wydarzeń. Papież ogłosił i poprowadził kilka ciekawych inicjatyw duszpasterskich jak: Rok św. Pawła (2008/2009), Rok Kapłański (2009/2010) i Rok Wiary (2012/2013). Ponadto powołał do życia Papieską Radę ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji oraz ustanowił ordynariaty personalne dla tych anglikanów, którzy chcą przejść do Kościoła katolickiego.
Był też autorem szeregu ważnych dokumentów m. in. encyklik: „Deus caritas est” (o miłości chrześcijańskiej – 2005), „Spe salvi” (o nadziei chrześcijańskiej – 2007) i „Caritas in veritate” (o miłości w prawdzie – 2009).
Na ogłoszenie swojej rezygnacji Benedykt XVI wybrał moment, gdy „wzburzone fale wokół łodzi Kościoła” ponownie się uspokoiły. I jak podkreślił w wywiadzie z Peterem Seewaldem pt. „Ostatnie rozmowy”, nie chciał opuszczać Kościoła w niebezpieczeństwie, ale decyzję o ustąpieniu podjął w momencie spokojnym, gdy po prostu nie dawał już rady.
W wygłoszonym w obecności kardynałów 11 lutego 2013 r. po łacinie oświadczeniu powiedział: „Z powodu podeszłego wieku moje siły nie są już wystarczające, aby w sposób należyty sprawować posługę Piotrową” i to był podstawowy powód jego decyzji, rachunek sumienia z jego sił w stosunku do pełnionej posługi, do zadań, które miał pełnić. Po siedmiu latach, dziesięciu miesiącach i dziewięciu dniach jego pontyfikat zakończył się 28 lutego 2013 r.
Papież senior mieszkał w byłym klasztorze „Mater Ecclesiae” w Ogrodach Watykańskich. Papież Franciszek wielokrotnie wyrażał swe uznanie dla swojego poprzednika. „Spójrzmy na Benedykta XVI, który zdecydował się spędzić na modlitwie i słuchaniu Boga ostatnią część swojego życia! Jakże to piękne!” – powiedział w marcu 2015 r. podczas audiencji ogólnej poświęconej wartości i znaczeniu roli dziadków w rodzinie.
Po ustąpieniu Benedykt XVI pokazywał się kilkakrotnie publicznie m. in.: koncelebrował Mszę św. podczas kanonizacji świętych Jana XXIII i Jana Pawła II w 2014 oraz beatyfikacji Pawła VI w 2015. Jako pierwszy pielgrzym przeszedł przez Bramę Miłosierdzia w Bazylice watykańskiej, 8 grudnia 2015 r., z okazji inauguracji Roku Jubileuszowego. 28 czerwca 2016 r. w Pałacu Apostolskim spotkał się z Franciszkiem i bliskimi z okazji 65. rocznicy swoich święceń kapłańskich. Zawsze po każdym konsystorzu w bazylice św. Piotra nowi kardynałowie wraz z papieżem Franciszkiem odwiedzali go w klasztorze „Mater Ecclesiae”.
Papież z Niemiec ze swym trzeźwym stylem północnoeuropejskiego teologa i intelektualisty nie podbijał może serc ludzi tak jak robi to jego następca Argentyńczyk, ale dzięki swej wybitnej inteligencji i ludzkiej skromności zyskał sobie nie tylko uznanie ale i niezwykłą sympatię na całym świecie. Na pewno czas sprawowania przez niego papieskiego urzędu nie był „pontyfikatem przejściowym”.
Benedykt XVI widział siebie jako „papieża między światami”. Z jednej strony był papieżem, który doświadczył z pierwszej ręki terroru nazistów i wojny światowej, a z drugiej strony uosabia Europę, „która w swojej kulturze, nauce, wierze opierała się na dziedzictwie greckiego i rzymskiego antyku, jak również na religijnym wpływie judaizmu i chrześcijaństwa”. Przewidział też, że Kościół znów „będzie istniał w diasporze i będzie musiał działać w zsekularyzowanym społeczeństwie”. Debata na temat spuścizny papieża Benedykta będzie trwała nadal…
Ps.
Benedykt XVI odwiedził jeszcze jako kardynał sanktuarium św. Stanisława w Szczepanowie, gdzie uczestniczył w obchodach 750. rocznicy kanonizacji św. Stanisława Biskupa i Męczennika jako legat Jana Pawła II. 10 maja 2003 roku celebrował w sanktuarium Mszę św., której przewodniczył kard. Franciszek Macharski. Homilię wygłosił wówczas prymas Józef Glemp, a prefekt Kongregacji Nauki Wiary zabrał głos na zakończenie wspólnej modlitwy. Papieski legat przekazał sanktuarium św. Stanisława w Szczepanowie kielich oraz okolicznościowe medale jako dar Jana Pawła II.
Szczepanowska parafia uczciła pobyt przyszłego papieża Benedykta XVI tablicą w przedsionku nawy głównej bazyliki św. Marii Magdaleny i św. Stanisława BM. Pamiątką pobytu kardynała jest także fotel, zwany papieskim, ponieważ używało go w Szczepanowie dwóch przyszłych papieży. W 1978 roku kard. Karol Wojtyła, a w 2003 roku kard. Joseph Ratzinger.
Korzystałem m.in. z materiałów KAI i goscia.pl
Ryszard Zaprzałka
