czyli
33. EDYCJA FESTIWALU KULTURY ŻYDOWSKIEJ
Najważniejsza żydowska modlitwa – SHEMA ISRAEL – Słuchaj, Izraelu, to nie tylko religijne wyznanie wiary – dywaguje nasza krakowska korespondentka Katarzyna Cetera. To deklaracja przynależności do narodu żydowskiego, często recytowana również przez niereligijnych Żydów. Jest kaligrafowana na zwoju papieru, umieszczanym w mezuzach na drzwiach domów żydowskich. Towarzyszy Żydom przez całe życie – dlatego też organizatorzy festiwalu uznali, że będzie to idealny tytuł dla festiwalu, który rozpoczął się w ubiegłą niedzielę i zapoczątkował nową serię tematyczną FKŻ.
Minione edycje dedykowane były czterem żywiołom: ziemi, ogniowi, widzie i powietrzu. Tymczasem tegoroczny festiwal to „nowe otwarcie”, początek rozmowy o żydowskim mistycyzmie, duchowości, o Kabale, Gemarze, chasydyzmie i innych sposobach komunikacji z Bogiem. A dlaczego ahava? Bo to słowo znaczy miłość. Kiedy czytamy komentarze do Szema Izrael, słowo ‘miłość’ pojawia się w każdym niemalże zdaniu. Bo miłość to integralny element wyznania wiary. Bo wiara to miłość.
Miłość to uczucie, które nas napędza o motywuje. To dzięki naszej miłości do kultury żydowskiej co roku możemy zapraszać Was na żydowski Kazimierz, abyście mogli doświadczyć jej bogactwa, różnorodności, inkluzywności i uniwersalności. – przeczytamy w materiałach prasowych. To w szacunku i miłości do kultury judeochrześcijańskiej rozwijała się i nadal rozwija kultura europejska i światowa. Podczas 33. FKŻ nie zabraknie wykładów, warsztatów, spotkań i prezentacji, które będą interpretowały i wyjaśniały znaczenie tej modlitwy.
W tym roku w czasie 33. Festiwalu Kultury Żydowskiej odbędą się łacznie174 wydarzenia, w tym 93 w programie głównym – 22 wydarzenia muzyczne (koncerty, DJ party), 15 wykładów, spotkań, prezentacji, 25 zwiedzań, 25 warsztatów, 2 wystawy i 3 projekcje filmów, a także 1 ceremonia – oraz 81 wydarzeń towarzyszących. Wystąpi 95 artystów – z Polski, Izraela, USA, Niemiec, Turcji. W festiwalu weźmie udział 45 wolontariuszy– z Francji, Niemiec, Izraela, Ukrainy, Mołdawii, Czech, Nigerii, Szwecji, Tunezji, Gruzji, Azerbejdżanu, Włoch, USA oraz z Polski
Znakiem jakości Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie jest muzyka. W tym roku organizatorzy przygotowali dla nas rekordową liczbę koncertów – aż 16! Większość z nich odbędzie się w Muzeum Inżynierii i Techniki, kilka w Namiocie FKŻ, a jeden specjalny w Synagodze Starej. Pośród nich posłuchamy koncertów przygotowanych specjalnie na zamówienie organizatorów (dwa koncerty Maqamat, dwa koncerty Mai Belsitzman, koncert Jarka Bestera), ale również tych, które będą miały światową prapremierę (Tanga Hebrajskie) i polskie premiery (The Kadya Trio, The Sway Machinery, Voices of Yemen). Wszystkie koncerty są transmitowane na żywo na stronie www.33.jewishfestival.pl i będzie można je tam obejrzeć również bezpłatnie po premierze – w dowolnym czasie.
W tym roku wyjątkowo – z troski o bezpieczeństwo wykonawców i widzów – zrezygnowano z koncertu SZALOM NA SZEROKIEJ, a mimo to muzycznie będzie się działo bardzo dużo: Zapraszamy Was też na muzyczne przywitanie Szabatu do Namiotu FKŻ oraz na serię imprez DJskich: w Namiocie i w Alchemii posłuchacie autorskich setów polskich i izraelskich DJów. – czytamy w materiałach prasowych organizatora, który jednak deklaruje: Mamy świadomość, w jak trudnych czasach odbędzie się tegoroczna edycja Festiwalu Kultury Żydowskiej. Nie jesteśmy wydarzeniem politycznym, ale kulturalnym. Udział w FKŻ to nie jest opowiedzenie się za żadną ze stron konfliktu – jest to próba budowania społeczności, która ponad politykę stawia i ceni wartości humanistyczne. Jesteśmy naszymi myślami z ofiarami tego konfliktu i ich bliskimi, czekamy na powrót zakładników i mamy nadzieję, że świat usłyszy nasze wołanie o miłość.
Już w niedzielę, pierwszego festiwalowego dnia, odbyły się spacery szklakiem krakowskich synagog czy wzruszająca wędrówka SZEMA – GŁOSY KAZIMIERZA. Były koncerty, projekcja filmu RESTAURACJA BEZ NAZWY, warsztaty muzyczne Rafała Mazura, koncert Maya Belsitzman & Matan Ephrat feat. Cracow Golden Quintet, który miał miejsce wieczorem w krakowskim Muzeum Inżynierii i Techniki. Maya, Matan i Quintet po raz pierwszy spotkali się w ramach Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie grając repertuar łączący kraje pochodzenia artystów – bo tym wpływom podlegają sami wykonawcy oraz ich korzenie muzyczne – a także łącząc pieśni z utworami niemal klasycznymi i tworząc muzyczny pomost pomiędzy kulturami. W ramach tej pierwszej współpracy zespół przedstawił nowe, autorskie kompozycje autorstwa Mayi i Matana specjalnie przygotowane dla publiczności Krakowskiego Festiwalu Kultury Żydowskiej.
W poniedziałkowe przedpołudnie również można było wybrać się na spacer zatytułowany KAZIMIERZ I PODGÓRZE – ŻYDOWSKIE DZIELNICE PRZEDWOJENNEGO KRAKOWA. Te dwie szczególne dzielnice jednego miasta, mimo bliskiego położenia mają różną historię. Łączy je związek z Krakowem oraz żydowscy mieszkańcy. Czym różniło się żydowskie życie w tych dwóch miastach, czy darzyły się sympatią i ile ocalało sprzed drugiej wojny światowej – tego dowiedzieliśmy w ramach wydarzenia podczas spaceru przez obie dzielnice.
O twórczej mocy płynącej z hebrajskich literach, mającej swoje źródło w Imieniu Wiekuistego opowiadał wykład zatytułowany UKRYTA MĄDROŚĆ ALFABETU HEBRAJSKIEGO. W ramach spotkań i wydarzeń towarzyszących można było też zapoznać się z WPROWADZENIEM DO JĘZYKA I KULTURY ARABSKIEJ, a podczas warsztatów, dr Alicja Mazur-Maciejewska przedstawiła też wykład KOLEDZY Z ŁAWKI. ŻYDZI I CHRZEŚCIJANIE W SZKOŁACH PUBLICZNYCH KRAKOWA DO 1914 ROKU.
JAKIE TAJEMNICE KRYJĄ W SOBIE ULICE KAZIMIERZA – dowiedzieliśmy się podczas kolejnego spaceru. Odkryliśmy historię ulic Kazimierza – dzielnicy niby dobrze nam znanej, a jednak wciąż tajemniczej. Nieoczywiste nazwy? Budynki o niezwykłych kształtach? Duchy przeszłości – historie związanych z Kazimierzem postaci? To i jeszcze więcej na spacerze z Mateuszem Lagoszem w poniedziałkowe popołudnie. A jeszcze pokaz filmu JEDNO ŻYCIE, warsztaty, prezentacje publikacji książkowych, a także dwa koncerty – zupełnie wyjątkowy Amateur Yiddish concert from Hillel Krakow: connecting Poland and Israel, czyli zupełnie wyjątkowy wieczór piosenek w języku jidysz w wykonaniu studenckiego chóru Hillel Krakow przy współpracy z Yuri Vedenyapinem, nauczycielem jidysz. To była naprawdę niezapomniana podróż przez historię, muzykę i emocje.
Wreszcie clou wieczoru – koncert SZTERN FALN (Spadające gwiazdy). Projekt zawdzięcza swój początek warsztatom piosenki dla dzieci zorganizowanym podczas Yiddish Summer Weimar 2015. Prowadząca warsztaty Diana Matut poprosiła dr Alana Berna, by oprawił muzycznie kilka wierszy dla dzieci napisanych przez Kadię Mołodowską w języku jidysz. Te utwory stanowiły zasadniczą część repertuaru międzynarodowego projektu chóru dziewczęcego Kadya Choir, występującego w Niemczech i w Izraelu. Sukces tego projektu zaowocował filmem fabularnym oraz wieloma innymi interpretacjami tego cyklu pieśni.
We wtorek, 25 czerwca – poza omówionymi już spacerami odbyły się zajęcia zatytułowane CHASYDZKIE NIGUNY. Spotkanie obejmowało ogólne wprowadzenie muzykologiczne do tradycji chasydzkiej, w szczególności spuścizny Żydów polskich. Prezentacja dwóch filmów GOLDA oraz DZIECI POKOJU, koncert THE SWAY MACHINERY w Muzeum Inżynierii i Techniki – to chyba najciekawsze punkty wtorkowego programu. Kantorzy – żydowscy artyści sakralni – to muzycy, których twórczość muzyczna była ubóstwiana w mówiącym w jidysz żydowskim świecie przed Holokaustem, a których głos był ceniony jako reprezentujący całą społeczność. Chazzanut – śpiew kantoralny – był zarówno formą rytuału, jak i popularnym gatunkiem śpiewu wykonywanego w teatrach i utrwalanego na płytach, które sprzedawały się masowo.
Ale przy okazji spotkania zatytułowanego ŻYDOWSKA MODLITWA – KOBIECYM GŁOSEM dowiedzieliśmy się, że zgodnie z judaizmem kobiety nie muszą stosować się do religijnych nakazów zdeterminowanych czasowo. Ale czy dotyczy to również modlitwy? Czy ortodoksyjne Żydówki mają obowiązek chodzenia do synagogi? Czy muszą recytować Szema Jisrael? Jak na przestrzeni lat zmieniały się żydowskie tradycje związane z kobietami i jakie zwyczaje są współcześnie powszechne? Podczas spotkania influencerka Miriam (Marią) Synger pomogła nam odpowiedzieć na wiele podobnych pytań.
Środa to warsztaty muzyki klezmerskiej, spotkania i warsztaty – także warsztaty pieśni jidysz, ale też wspólny lunch żydów greckich, filmy PORWANY oraz PO CO TAM JEDZIESZ, czy transmitowany na żywo na antenie Radia Kraków koncert NIZOTOT Bastarda Trio. Zespół został powołany do życia przez Pawła Szamburskiego (klarnet), Tomasza Pokrzywińskiego (wiolonczela) oraz Michała Górczyńskiego (klarnet kontrabasowy) w 2017 roku. Ten jedyny w swoim rodzaju zestaw instrumentów umożliwił muzykom wykreowanie wyjątkowego brzmienia zespołu, które stało się wyznacznikiem stylu i unikalną cechą Bastardy.
Trio szybko wykształciło własny język muzyczny, który stał się narzędziem do przetwarzania i komponowania nowej muzyki, czerpiącej inspiracje z wielu intrygujących źródeł – od średniowiecznej i renesansowej polifonii, poprzez XIX-wieczne chasydzkie Niguny, po muzykę tradycyjną z różnych zakątków świata.
Festiwal zakończy się 30 czerwca, w najbliższą niedzielę. Śledźcie na bieżąco storn festiwalu, na niektóre wydarzenie bilety jeszcze są. A Kraków mamy przecież blisko, po sąsiedzku. Krakowski Kazimierz – również.
Katarzyna Cetera
zdjęcia – organizatorzy
