Obaj wierni tradycji, zdeklarowani, praktykujący katolicy.
Pierwszy z nich to tegoroczny laureat literackiej Nagrody Nobla, 64-letni norweski pisarz i dramaturg Jon Fosse. To autor książki składającej się tylko z jednego, aliści bardzo rozbudowanego zdania… W swoim uzasadnieniu Komitet Noblowski Akademii Szwedzkiej w Sztokholmie napisał, że Fosse otrzymał nagrodę za swoje „nowatorskie sztuki i prozę, które dają wyraz niewysłowionemu”. Jon Fosse urodził się 29 września 1959 roku w norweskiej miejscowości Haugesund. Swoje literackie działa tworzy w języku nynorsk, będącym jednym z dwóch oficjalnych standardów piśmienniczych języka norweskiego. Fosse zadebiutował w 1983 roku swą powieścią „Czerwone, czarne”. Norweski pisarz wydał łącznie kilkadziesiąt utworów prozą, dramatów, poezji, esejów czy książek dla dzieci. Styl pisarski Jona Fosse charakteryzuje się minimalizmem słowa. W jego dziełach niejednokrotnie powraca element fascynacji samotnością i zwyczajnością.
Drugi z nich, Prof. Kazimierz Braun, pisarz, reżyser i dramaturg został uhonorowany londyńską Nagrodą Literacką przyznaną po raz 72 . przez Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W przeszłości nagrodę tę otrzymali m.in. Gustaw Herling-Grudziński, Czesław Miłosz, Marian Hemar czy Włodzimierz Odojewski. Na bazie tekstów prof. Brauna portal PCh24.pl zrealizował głośne widowisko o św. Maksymilianie z udziałem aktorów Teatru Nie Teraz, z którego twórcą i dyrektorem Tomaszem A. Żakiem, znanym i cenionym reżyserem i publicysta jest od lat zaprzyjaźniony.
Jon Fosse jest on jednym z najbardziej utytułowanych norweskich dramaturgów. 64-latek napisał około 40 sztuk teatralnych, wystawianych na ponad 120 scenach świata. Ponadto jest autorem powieści, opowiadań, książek dla dzieci, wierszy i esejów. Twórczość tego wierzącego i praktykującego katolika – beletrystyka, literatura faktu, poezja, sztuki teatralne i opowiadania dla dzieci – została przetłumaczona na 50 języków, w tym na polski.
Stały sekretarz Akademii Szwedzkiej, Mats Malm, powiedział, że poinformował Fosse’a o swojej nagrodzie telefonicznie. Fosse właśnie podróżował samochodem; obiecał, że będzie jechał ostrożnie. Fosse powiedział norweskiemu nadawcy NRK, że był zaskoczony otrzymaniem telefonu, „ale jednocześnie nie. Przez ostatnie dziesięć lat starannie przygotowywałem się na taką ewentualność. Otrzymanie tego telefonu było dla mnie wielką przyjemnością”.
Fosse w jednym ze swoich esejów napisał, że musi spróbować przezwyciężyć język, wyjść poza niego, aby nie było już różnicy i można było dotrzeć do Boga. Pisarzem, który miał na niego największy wpływ, był Mistrz Eckhard. Dzięki niemu zaczął w pewnym sensie wierzyć w Boga jako osobę. „Nazywam siebie wierzącym w Boga, jako obecność jednocześnie tam i tutaj. Dzięki niemu zdecydowałem się przejść na katolicyzm. Nie mógłbym tego zrobić, gdyby nie Mistrz Eckhart i jego sposób bycia zarówno katolikiem, jak i mistykiem” – wyznał. Ostatecznie przeszedł na katolicyzm w 2012 r.
Narratorem jego znanej powieści „Drugie imię. Septologia” (dwa pierwsze tomy zostały wydane po polsku) będącej rozrachunkiem starego człowieka ze splecionymi rzeczywistościami Boga, sztuki, tożsamości, życia osobistego i rodzinnego, jest Asle, nawrócony na katolicyzm, owdowiały malarz, mieszkający poza nadmorską wioską w Norwegii. Akcja rozgrywa się w ciągu kilku wypełnionych wspomnieniami i modlitwą dni w okolicach Bożego Narodzenia, podczas gdy pracuje on nad obrazem przedstawiającym fioletową linię i brązową linię przecinającą się, tworząc X, który porównuje do krzyża św. Andrzeja. Bohater powieści parafrazuje fragment Ewangelii św. Jana, że świat jest ciemnym miejscem, że boskie światło świeci przez tę ciemność i że ciemność go nie pokona.
Pośród napadów depresji i zwątpienia Asle głęboko w to wierzy i chce to przekazać w swoim malarstwie: „To zawsze, zawsze najciemniejsza część obrazu świeci najbardziej i myślę, że może tak być, ponieważ to w beznadziei i rozpaczy, w ciemności, Bóg jest najbliżej nas, ale jak to się dzieje, jak światło, które wyraźnie widzę na obrazie, dociera tam, czego nie wiem i jak to się w ogóle dzieje. Nie rozumiem tego, ale myślę, że miło jest pomyśleć, że może tak się stało, że tak się stało, kiedy nieślubne dziecko, jak to mówią, urodziło się w stodole w zimowy dzień, w Boże Narodzenie, a gwiazda w górze wysłała swoje silne, czyste światło na ziemię, światło od Boga, tak, to piękna myśl, Myślę, że ponieważ samo słowo Bóg mówi, że Bóg jest prawdziwy, myślę, że sam fakt, że mamy słowo i ideę Boga oznacza, że Bóg jest prawdziwy, myślę, że niezależnie od tego, jaka jest prawda, jest to przynajmniej myśl, że można myśleć, to też jest to, nawet jeśli nie jest to nic więcej niż to, ale zdecydowanie prawdą jest, że właśnie wtedy, gdy rzeczy są najciemniejsze, najczarniejsze, wtedy widać światło, wtedy to światło można zobaczyć, kiedy ciemność świeci, tak, i zawsze tak było przynajmniej w moim życiu, kiedy jest najciemniej, pojawia się światło, kiedy ciemność zaczyna świecić, i może tak samo jest w obrazach, które maluję, w każdym razie mam nadzieję, że tak jest”.
Kim jest Jon Fosse?
Jon Fosse urodził się w Haugesund w 1959 roku i dorastał w małej wiosce na zachodnim wybrzeżu Norwegii. Fosse, o którym mówiono, że jest małomówny, do literatury trafił poprzez muzykę, pisał teksty popowe i rockowe, a w wieku 16 lat pierwsze opowiadania i wiersze. W Bergen studiował literaturę, socjologię i psychologię, a następnie pracował jako wykładowca w Akademii Twórczego Pisania w Hordaland. Fosse jest też tłumaczem na język norweski dzieł Franza Kafki, Jamesa Joyce’a i Samuela Becketta.
Od 2011 roku Fosse cieszy się dożywotnią rezydencją w „Grotte”, honorowej rezydencji państwa norweskiego w parku zamkowym w Oslo. Dom, który pierwotnie należał do poety Henrika Wergelanda, po jego śmierci został dożywotnio udostępniony czołowemu norweskiemu artyście. W 2015 roku Fosse otrzymał Nagrodę Literacką Rady Nordyckiej, najbardziej prestiżową nagrodę literacką w Skandynawii, za swoje dzieło prozatorskie „Trylogia”.
Jon Fosse znalazł się wśród norweskich laureatów Literackiej Nagrody Nobla obok Bjørnstjerne Bjørnsona, Knuta Hamsuna i Sigrid Undset.
Literacka Nagroda Nobla uznawana jest za najbardziej prestiżową nagrodę literacką na świecie. Nagroda przyznawana jest od 1901 roku. W tym roku nagrodą jest jedenaście milionów koron szwedzkich (około 950 000 euro). To o milion koron więcej niż w roku ubiegłym.
„Kazimierz Braun otrzymuje londyńską Nagrodę Literacką za całokształt twórczości, ze szczególnym uwzględnieniem działalności pisarskiej, teatralnej i naukowej po osiedleniu się w Stanach Zjednoczonych w roku 1985″ – poinformowało jury konkursu.
Kazimierz Braun jest autorem 77 książek, w tym m.in.: „A History of Polish Theater, 1939-1989”, „Druga Reforma Teatru. Ludzie – Idee – Zdarzenia” czy „Mój Ojciec”. Opublikował kilkaset szkiców z dziedziny historii i zagadnień warsztatowych teatru w języku polskim i angielskim. Od czasu debiutu w 1961, wyreżyserował ponad 150 przedstawień teatralnych i telewizyjnych w Polsce, USA, Kanadzie, Irlandii, Niemczech. W życiorysie twórczym Brauna dominuje Norwid. Reżyser znany jest również z cyklu poświęconego wybitnym polskim kobietom; Tamarze Łempickiej, Marii Skłodowskiej-Curie czy Karolinie Lanckorońskiej. Stworzył też dwie sztuki o Ignacym Paderewskim: „Dzieci Paderewskiego” i „Paderewski wraca”.
„Ambitny i konsekwentnie egzekwowany plan kariery naukowej i artystycznej przerwała utrata pracy i stanowiska dyrektora we Wrocławskim Teatrze Współczesnym. Władze polityczne odsunęły Brauna za działalność opozycyjną. Prowadzony przez niego w latach 80. XX wieku cykl wykładów na kilku uczelniach w USA pozwolił mu na wyjazd do Ameryki. Od roku 1989 aż do profesorskiej emerytury pracował na Uniwersytecie w Buffalo w stanie Nowy Jork” – pisze o laureacie kapituła.
Kazimierz Braun wydaje również tomiki poezji, prozy, zbiory dramatów i scenariuszy teatralnych, słuchowisk radiowych, pisze powieści. To ojciec reżysera i polityka Konfederacji, Grzegorza Brauna. Profesor Braun jest twórcą katolickim, wyznającym publicznie swoją wiarę i przelewającym wynikające z niej spojrzenie na swoje dzieła. Jak wyjaśniono, ten fakt miał niemałe znaczenie w podjęciu decyzji o przyznaniu nagrody.
„Nagroda dla prof. Kazimierza Brauna przypadająca na okres powszechnego kryzysu wartości w naszym życiu jest tym bardziej znacząca, że twórczość laureata przywołuje norwidowskie cnoty piękna, dobra i prawdy” – podkreślono w komunikacie jury.
Portal PCh24.pl pod kierunkiem Krystiana Kratiuka podjął się misji stworzenia telewizyjnej adaptacji tomiku poezji prof. Kazimierza Brauna „Pieśni świętego Maksymiliana i inne wiersze”. Obraz opowiada o krzyżowej drodze św. Maksymiliana, perły zakonu franciszkanów: od wizji, jaką przedstawiła mu Matka Boża, Królowa Męczenników i Królowa Dziewic, aż po jego śmierć – „w niewidzących oczach jego oprawców tylko straszliwą i bolesną, w oczach uczniów naszego Pana tchnącą przecież wewnętrzną cudownością i noszącą w sobie zapowiedź Królestwa Bożego”.
To niezwykłe widowisko PCh24.pl autorstwa Krystiana Kratiuka powstało w koprodukcji ze znanym w całej Polsce wywodzącym się z Tarnowa Teatrem Nie Teraz, z którym prof. Braun jest mocno zaprzyjaźniony. Za każdym pobytem w rodzinnym kraju odwiedza „swój” teatr, a nawet podarował mu i wyreżyserował wraz z T. A. Żakiem jedną ze swoich sztuk pt. „Powrót Norwida”. Zaprezentowane w telewizyjnej adaptacji wiersze pochodzą z tomiku poezji prof. Kazimierza Brauna „Pieśni świętego Maksymiliana i inne wiersze”, który ukazał się nakładem Wydawnictwa Bratni Zew.
Za: PAP, fronda.pl oraz Pch24.pl
Ryszard Zaprzałka
